નાગવંશ – The Secret of Nagas

ટૅગ્સ

amish tripathi, અમીશ ત્રિપાઠી, નાગવંશ, નીલકંઠ, પુસ્તકો, મેલુહા ટ્રાયોલોજી, વિજ્ઞાન અને દર્શનશાસ્ત્ર, શિવ, સતી, Meluha Trilogy, Nag Vansh, Nagvansh, The Secret of Nagas

 મેલુહા ટ્રાયોલોજીમાનું બીજું પુસ્તક ” નાગવંશ “ની શરૂઆત કઈક આમ થાય છે . . . શિવ’નાં નજીકના એક મિત્ર / સ્વજનની હત્યા થઇ ચુકી હોય છે ( પ્રથમ ભાગમાં જ ) અને હવે દુષ્ટ ” નાગ ” લોકો સતી’ની પાછળ પડી ગયા છે અને સતત તેનો પીછો થઇ રહ્યો છે . . .

” શિવ ” કે જે તિબેટનો એક બરછટ યોધ્ધા હતો અને સહસા જ તેને એક મહાન ઈશ્વરીય અવતાર ( નીલકંઠ – કે જે આવનારા સમયમાં સત્ય અને ન્યાયની સ્થાપના કરશે ) હોવાની માન્યતામાંથી પસાર થવું પડે છે . . . . તેની યાત્રા હવે મેલુહાં અને સ્વદ્રીપ’થી આગળ વધીને કાશી , મગધ , બ્રંગ , પંચવટી અને અયોધ્યા જેવા નગરો અને નર્મદા , પદ્મા , કાવેરી , ગંગા , ગોદાવરી , મધુમતી અને બ્રહ્મપુત્રા જેવી નદીઓના કિનારે પણ ચાલે છે . . . . સમય જતા અવનવા રહસ્યો તેની આગળ ઘટસ્ફોટ થયા કરે છે . . . દિનબદિન નવા સાથીઓ જોડાતા જાય છે અને તે પરિવાર ઉપરાંત તેનું ખુદનું પરિવાર પણ આગળ વધે છે . . . તે સાથે જ કોઈ અણજાણ્યા જ શત્રુઓ / અનિષ્ટ સામી ક્ષિતિજે ઉદય પામી રહ્યું છે કે જેનું રૂપ / અણસાર કેવું હશે તેનો ખ્યાલ સુધ્ધા શિવ’ને નથી . . . તે તૈયાર છે તો બસ લડવા . . . અને જે પણ કાઈ સત્ય હોય તે સ્વીકારવા અને તેમાંથી એક નવું સત્ય જાણવા . . . કેમકે જેમ વિસ્મયનો કોઈ પાર નથી તેમ સત્ય પણ નિતાંત છે .

– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –

મારા બ્લોગ’ની શરૂઆત જ થઇ હતી , ” મેલુહા ” શ્રેણીના પુસ્તકના પહેલા મણકાથી . . . ” મેલુહા ” . અને સમય જતા બીજો ભાગ પણ વંચાઈ ગયો ( ખરેખર તો આ ભાગ મારી પાસે પાંચ મહિનાથી પડ્યો છે . . . પણ છેક હવે તેને વાંચવાનો મેળ પડ્યો . . . તેના કારણોમાં એક તો એ કે હું એકસાથે ત્રણથી ચાર પુસ્તકો વાંચતો હોઉં છું અને તે પણ ક્યારે અધૂરું મુકાઈ જાય તેની ખાતરી નહિ 😉 )

મેલુહાનો બીજો ભાગ ” નાગવંશ ” પણ અત્યંત રોચક અને અદભુત વર્ણનોથી સુસજ્જ છે . કે જ્યાં પહેલા ભાગમાં નીલકંઠ વિશેની માન્યતાઓ , તેમનું મેલુહામાં આગમન , ત્યાની વ્યવસ્થા , નીતિનિયમો અને સમાજવ્યવસ્થાનું વર્ણન હતું . . . . . ત્યાં અહીંયા તેઓની યાત્રા હવે મેલુહાની સરહદો વટાવીને આગળ વધે છે અને શરુઆત થાય છે , ” નાગલોકો “નાં રહસ્ય અને તેમની નગરી શોધવાની કવાયત તરફે . . . . .

નાગવંશ એક સ્વતંત્ર પુસ્તક તરીકે પણ એટલું જ રોચક છે . કે જ્યાં ” મેલુહાં ” પ્રથમ મણકો હતો માટે તેના તરફનું ખેંચાણ હંમેશા વધારે જ રહેવાનું પણ તે પ્રથમ ભાગે જે રીતે લોકોનું ધ્યાન પોતાની તરફ ખેંચ્યું હતું અને બીજા ભાગ તરફ લોકોની જે અપેક્ષા હતી તેની કસોટીએ આ પુસ્તક ખરું નીવડ્યું છે . તે જ પૌરાણિક કથાનક’ને એક અલગ અંદાજથી રજુ કરવા બદલ . હર પ્રકરણ પર એક નવું જ રહસ્ય . ધર્મ અને વિજ્ઞાનનું અદ્ભુત સમન્વય કરીને એક ધર્મવિજ્ઞાન કથાનું નિર્માણ .

આ ભાગમાં પણ પહેલા ભાગની જેમ જ પૌરાણિક પાત્રોનાં નામથી સુસજ્જ પાત્રોની ભરમાર છે . . . અહીંયા પ્રવેશ થાય છે . . . દિલીપ , ભૃગુ , પરશુરામ , ગણેશ , કાલી , કાર્તિક , આનંદમયી , ભગીરથ , અથીથીગ્વ , દ્ર્પકું , ચંદ્ર્કેતું , માયા , ગોપાલ , મોહિની અને દિવોદાસ જેવા રસાળ અને રહસ્યમય પાત્રોનો .

પૌરાણિક કથાઓના એ જ જુના અને જાણીતા મણકાઓને ફરી એક નવી કથામાં પરોવાઈને અપાયેલા અલગ જ સ્પર્શથી સમગ્ર કથા એક નવો કલેવર ધારણ કરે છે . . . અને તે પણ એક પણ તથ્ય અને પુરાણા સંદર્ભો મરોડ્યા વગર . ( જેમ કે : પરશુરામ’નું પાત્ર અને તેમના જીવન સાથે જોડાયેલી કથાને એક નવો જ સ્પર્શ અને એક અલગ જ દ્રષ્ટિકોણ અપાયો છે . ) ( તે જ રીતે ગણેશ અને કાલી’ની કથા પણ એક અનોખો જ આકાર ધારણ કરે છે . )

પુસ્તકમાં જે તે ઘટના કે પછી પાત્રો કે અન્ય નગરો’નાં નામકરણ પણ ખુબ જ સરસ અને તર્કસભર રજુ કરાયા છે . . . જેમકે ગણેશ’નું એક અન્ય નામ ગૌરીનંદન જ કેમ ? પંચવટી નગરી અને બ્રંગ નગરીનાં નામ પાછળનું તથ્ય અને તેનું રહસ્ય / વિવરણ .

પુસ્તકમાં મુખ્ય કથા ઉપરાંત અન્ય નાની અને રોચક પટકથાઓ પણ સુંદર રીતે કંડારાઈ છે ; જેમકે . . . બ્રંગજનોની રહસ્યમય બીમારી , કાલી અને ગણેશનો કથાનાં સમાંતર પ્રવાહમા પ્રવેશ , સિંહ અને વાઘ’નાં મિશ્રણ સમા ” સિંઘ ” ( LIGER ) પ્રાણીની રહસ્યમય શિકારની કથા , મગધના પંડિત અને નૃસિંહ મંદિરની કથા , બ્રંગનાં પૂર્વીય કિનારે સચવાયેલું રહસ્ય અને આખીરનું ” મૈક “નું રહસ્ય .

પુસ્તકમાં ઘણી જગ્યાએ બે પાત્રો વચ્ચેના પ્રસંગો અને તેમના સંબંધોની છણાવટ અને સંવાદ દર્શાવાયો છે કે જે ઘણી જગ્યાએ એક અલગ દ્રષ્ટિકોણ , અલગ કથા અને અલગ જ વિષયવસ્તુ રચે છે ; જેમ કે . . . શિવ અને દક્ષ , શિવ અને ગણેશ , શિવ અને પરશુરામ , શિવ અને દિલીપ , કાર્તિક અને ગણેશ , કાર્તિક અને કૃતિકા , કાલી અને ગણેશ , સતી અને ગણેશ , સતી અને કાલી અને આખરે પર્વતેશ્વર અને આનંદમયી વચ્ચે .

પુસ્તકનું છેલ્લું પ્રકરણ ખરેખર રોચકતા અને રહસ્યથી ભરપુર છે . . . કે જે માણસજાતની કેટલીયે એષણાઓ / મુશ્કેલીઓ અને તેના સહજ ઉપાયોનું પણ વિવરણ કરે છે ; જેમ કે . . . . ઈચ્છા . . . તેમાંથી સર્જાતું સર્જન . . . તેના કારણે જ રોપાતું વિસર્જનનું બીજ . . . અને ફરી તે જ બીજમાંથી રોપાતી ઈચ્છાઓ . . . . . નિતાંત ઘટતી ઘટનાઓ અને તેના અલગ અલગ દ્રષ્ટિકોણેથી જોવાયેલ તથ્યો . . . અને છેલ્લે , ” કેળવાતો સાક્ષીભાવ ” . . . . . . . પછી ભલે તે મુર્ખનો ” મૂઢ ” ભાવ હોય કે પછી જિજ્ઞાસુ’નો “ દિગ્મૂઢ ” ભાવ !

Source : CallLibrary.com

પુસ્તકમાં ધાર્મિક કથા અને તેના પાત્રો ઉપરાંત , વિજ્ઞાન અને દર્શનશાસ્ત્ર‘નો પણ સુંદર મેળાપ થયો છે . . . કે જેમાંથી પુષ્ઠ 38 પર આલેખાયેલો શિવ અને વાસુદેવ વચ્ચેની ગહન ચર્ચાનો એક અંશ અહીંયા રજુ કરું છું કે જે સુંદર છણાવટ’થી સુસજ્જ છે અને અંગત સ્તરે મને ખુબ જ પસંદ પડેલ છે . તમે પણ માણો , નિરવની નજરે . . !

– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –

માણસ અને પશુ વચ્ચેનો ભેદ જાણો છો ? પંડિતે સવાલ કર્યો . , , , શું ? શિવે સામે પૂછ્યું .

” આપણે માનવો સાથે મળીને કામ કરીએ છીએ , સહિયારું લક્ષ્ય નક્કી કરીને ત્યાં સુધી પહોંચવા માટે આપણે એકબીજાનો સાથ સહકાર લઈએ છીએ . પેઢીઓથી ઉતરી આવતા જ્ઞાનની વહેંચણી આપણે એકબીજા સાથે કરીએ છીએ , જેથી કોઈને એકડે એકથી શરૂઆત નથી કરવી પડતી . ”

” પણ એમ તો હાથી અને સિંહ પણ ટોળામાં રહે છે તોયે આપણે એમનાથી વધુ સિદ્ધિ મેળવી છે ” શિવ બોલ્યો .

હાં , પણ સાથે જીવવું એટલે માત્ર સંપ – સહકાર નહિ . આપણે સાથે હોવા છતાં એકબીજા સાથે હરીફાઈ પણ કરતા રહીએ છીએ . ક્યારેક આપણી વચ્ચેની સ્પર્ધા યુદ્ધનું રૂપ પણ ધારણ કરી લે છે . કહેવાનો અર્થ એટલો કે માણસ એકલો કશું નથી . સારા ખરાબ દરેક કાર્ય માટે એકથી વધુ માણસની જરૂર રહે છે . અસ્તિત્વની ઉર્જાનો પ્રવાહ આપણા દરેકમાંથી વહેતો રહે છે અને એટલે જ આપણે સાથે મળીને જીવી શકીએ છીએ . , , , , ,  ” બરાબર ” શિવે હકાર ભણ્યો .

કહેવાય છે કે વિશ્વમાં સેંકડો પ્રકારની જીવનશૈલીઓ છે . જુદી જુદી સંસ્કૃતિના લોકો જુદી જુદી રીતે જીવતા દેખાય છે અને બધા માને છે કે અમે બીજાથી જુદા છીએ . શિવે પાછું માથું હલાવીને સંમતિ દર્શાવી . પરંતુ દરેક જીવનશૈલીનો ઝીણવટથી અભ્યાસ કરીએ , ગાળીએ તો છેવટે એમાંથી એટલું તારણ નીકળે કે મૂળ તત્વ બે જ છે , જેના આધારે લોકો જીવે છે – – પુરુષ અને પ્રકૃતિ . કોઈ સમાજમાં પુરુષ તત્વ વધુ જોવા મળે તો ક્યાંક સ્ત્રીતત્વ .

પણ એ કઈ રીતે ઓળખાય ?

” પૌરુષી જીવનશૈલી કડક કાયદા અને નીતિનિયમોને આધારિત હોય છે . રામચંદ્રના રૂપમાં આવેલા વિષ્ણુ જેવા કોઈ મહાન શક્તિશાળી નેતાએ ઘડેલા કાયદાને અહીં આખો સમાજ અનુસરે કે પછી ધાર્મિક માન્યતાઓ અને બહુમતીએ નક્કી કરેલા નિયમો બધાએ સ્વીકારવા પડે . એકવાર સ્થાપિત થઇ ગયેલા નિયમો સ્પષ્ટ હોય છે . પોતપોતાની રીતે તેનું અર્થઘટન કરવાની છૂટ કોઈને નથી હોતી . દરેક જણ એકસરખી રીતે , એક સરખા નીતિનિયમોનું પાલન કરે છે . કોઈ અનિશ્ચિતતાને સ્થાન નથી હોતું , આનું સૌથી મોટું ઉદાહરણ છે ” મેલુહાં ” ! વર્ષોથી નક્કી કરેલા માર્ગ પર ત્યાનો આખોયે સમાજ જીવે છે . સ્વાભાવિક રીતે જ ત્યાં સફળ થવા માટેવ્યક્તિએ સત્ય , કર્તવ્ય અને આત્મસન્માનના સિધ્ધાંત સાથે ચાલવું પડે . ”

અને જે સમાજમાં પ્રકૃતિ એટલે કે સ્ત્રીતત્વનો પ્રભાવ હોય ત્યાં ?

” અહી કોઈ કાયમી કાયદા કે નિયમ નથી હોતા . શું થઇ શકે ? શું બનવાની શક્યતા વધુ છે ? એ જોઈ વિચારીને લોકો પોતાના વાણી વ્યવહારમાં પરિવર્તન કરે છે . ઉદાહરણ તરીકે આવા સમાજમાં કોઈ એક રાજા કે નેતા પછી એના ઉતરાધિકારી તરીકે અમુકતમુક જ આવશે એ નક્કી નથી હોતું . કઈ વ્યક્તિ વધુ સમય સતાસ્થાને રહેશે કે રહી શકે એ જોઇને લોકો એને ટેકો આપે છે . કાયદા ભલે હોય , પણ જુદા જુદા સમયે , જુદી જુદી રીતે એનું અર્થઘટન થતું રહે છે . ક્યાંક વિરોધાભાસ દેખાય તોયે લોકો અકળાતા નથી . સમય અને સંજોગોની સાથે બધી વસ્તુમાં ફેરફાર થતા રહે છે . સ્વદ્રીપની જીવનશૈલી આવી છે . અહી એ લોકો સફળ થાય છે કે જે સૌન્દર્ય , સ્વાતંત્ર્ય અને તીવ્ર આવેશ કે ઉત્કટ ઝંખનાઓને પૂજે છે .

“ એનો અર્થ એવો થયો કે બંને જીવનશૈલી એકમેકથી સાવ જુદી છે . એમાંથી કોણ વધુ સારી કે ચઢિયાતી એ નક્કી કરવાનું શક્ય નથી અને એવી જરૂર પણ નથી ”

હાં . ” સૃષ્ટિમાં સંતુલન જાળવી રાખવા માટે બેઉની જરૂર છે ” , , , , એ કઈ રીતે ?

” પૌરુષી સિદ્ધાંતો પર ઉભી થયેલી સંસ્કૃતિ જ્યાં સુધી સ્થિર , મજબુત , શક્તિશાળી હોય ત્યાં સુધી એને વાંધો નથી આવતો . દરેક વ્યક્તિ એકસરખા કાયદાને માન આપે છે અને સમાજમાં શિસ્ત જળવાઈ રહે છે , પણ આવી સંસ્કૃતિ નબળી પાડવા લાગે ત્યારે ભયાનક પરિસ્થિતિ સર્જાય છે . લોકો બદલાવા તૈયાર નથી થતા . . જૂનીપુરાણી માન્યતાઓને જડ્તાભેર વળગી રહે છે અને બીજાઓ પાસેથી પણ આવી અપેક્ષાઓ રાખે છે . પરંપરાથી જુદો અવાજ ઉઠાવનારી વ્યક્તિને ગમે તે ભોગે દબાવી દેવાનો પ્રયાસ થાય છે . સંજોગો અને સમયની સાથે પરિવર્તન લાવવાની વાત એમને સ્વીકાર્ય નથી હોતી . અસુરો સાથે આવું જ થયું . ”

” અને આવા સમાજમાં હતાશ થઇ ગયેલા , ગૂંગળાવા લાગેલા લોકો બળવો પોકારે ત્યારે પ્રકૃતિલક્ષી જીવનશૈલી એમને મુક્તિની લાગણીનો અનુભવ કરાવે છે ! ”

હાં . જે સંસ્કૃતિમાં પ્રકૃતિ એટલે કે નારીતત્વ વધુ સબળ હોય ત્યાં જડતાને સ્થાન નથી હોતું . દરેક પ્રકારની આસ્થા અને માન્યતા ધરાવતા લોકો શાંતિથી સાથે રહી શકે છે . અહી વિવિધતામાં એકતા હોય છે . કોઈ જૂથ બીજા પર પોતાનો મત લાદવાનો પ્રયત્ન નથી કરતુ . અસુરોને પરાજિત કરનારા દેવો આ પ્રકારની જીવનશૈલી લઇ આવ્યા , પરંતુ વધુ પડતી સ્વતંત્રતા ક્યારેક સ્વછંદતામાં પલટાઈ જાય છે . સ્વાતંત્ર્ય , સર્જનશીલતાનાં ઓઠા હેઠળ આ સમાજમાં વધુ પડતા ભોગવિલાસ , પ્રમાદ , અનીતિ , ભ્રષ્ટાચારનો પગ પેસારો થવા લાગ્યો . ભગવાન રામના સમયમાં દેવોની આ જીવનશૈલીનાં પતનનો આરંભ થઇ ગયેલો . દુરંદેશી રામે જોઈ લીધેલું કે સમાજને ટકાવી રાખવા અને લોકોને એકસૂત્રે બાંધી રાખવા માટે ફરીથી સુનિશ્ચિત કાયદા અને નીતિનિયમો લાવવાની જરૂર હતી . જોકે બુદ્ધિશાળી હોવા ઉપરાંત એ વ્યવહારદક્ષ પણ હતા . લોકો પર જબરદસ્તી નિયંત્રણો લદાય તો બળવો ઉભો થાય અને દેવોની જીવનશૈલીને ખરાબ ગણાવે તો બધા નારાજ થાય એટલે રામે એક નવા પ્રકારની સમાજરચના ઉભી કરી અને એને ” સૂર્યવંશી માર્ગ “નું નામ આપ્યું .

તમને નથી લાગતું કે સમાજની જેમ જ દરેક વ્યક્તિની અંદર પણ પુરુષ અને પ્રકૃતિ , નર અને નારી , ચંદ્રવંશી અને સૂર્યવંશી જેવા તત્વો હોય છે ? શિવે પૂછ્યું .

હાં . દરેક માણસમાં આ બંને તત્વો થોડા થોડા પ્રમાણમાં હોય જ છે , પણ કોઈમાં પુરુષતત્વ વધુ હોય તો કોઈમાં સ્ત્રીતત્વ . તમને આ બંને પ્રકારની જીવનશૈલી વિષે કહેવા પાછળ મારો હેતુ એ જ છે કે અનિષ્ટ સામેના યુધ્ધમાં તમે જુદા જુદા પ્રકારના લોકોને એમની ભાષામા સમજાવી શકો . લડાઈ શરુ કરતા પહેલા તમારે અશુભ અને દુષ્ટતા સાથેનું લોકોનું વળગણ છોડાવવા માટે મથામણ કરવી પડશે .

” કોઈને અનિષ્ટ કે અશુભ સાથે વળગણ પણ હોઈ શકે ? શિવે આશ્ચર્યથી પૂછ્યું .

પંડિતે જવાબમાં માત્ર સ્મિત કર્યું . શિવે ઊંડો શ્વાસ ભર્યો .

– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –

લેખક : અમીશ ત્રિપાઠી  [ Link ]    અનુવાદક : વર્ષા પાઠક     કિંમત : 195 રૂ.

પ્રકાશક : આર.આર.શેઠ , અમદાવાદ     ISBN : 978-93-82503-56-9

LINKS : Flipkart | Booksonclick | Gujaratibooks | Infibeam | Godelite

– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –

લટકામાં . . !

મેલુહામાં આલેખાયેલા શિવ’નું પાત્ર એક સતત શીખતા અને વિસ્મય પામેલા વિદ્યાર્થી જેવું છે . . . જ્યાં કશું જાણવા મળ્યું નથી કે પલોઠી વાળીને બેસ્યા નથી . . . . પછી ભલે તે કોઈ પ્રકાંડ પંડિત હોય કે પછી સામાન્ય સૈનિક હોય . . . આખરે કોઈ દુશ્મન જ કેમ ન હોય ! . . . .

બીજું , તે જરાય ધર્માંધ કે કટ્ટર નથી . વાર્તાના પ્રવાહમાં ઘણી એવી ક્ષણો છે કે જ્યાં તે આશ્ચર્ય અને વિસ્મય પામે છે ક્યારેક તો ગજબના અચંબિત થઇ જાય છે . . . પણ , આખરે સત્ય ગમે તેવું બિહામણું અને કુરૂપ કેમ ન હોય તેનો પ્રેમથી સ્વીકાર કરે છે . . . જાણે કે પરિવર્તન તેના જીવનનો ભાગ બની ગયું છે અને આખરે તે જ વ્યક્તિ પરિવર્તન લાવી શકે કે જે ખુદ પરિવર્તનને સમજી અને માણી શકતો હોય અને તેના કડવા ઘૂંટડા પણ ગળે ઉતારી શકતો હોય . માટે જ તે નીલકંઠ છે .

અમીશ ત્રિપાઠીએ આ પુસ્તક પોતાની પત્ની ( પ્રીતિ ) અને પુત્રને ( નીલ ) અર્પણ કરતા લખ્યું છે કે ,

એ લોકો અભાગિયા છે , જે સ્વર્ગની શોધમાં સાત સમંદર ખુંદી વળે છે .

પણ સદભાગી એ લોકો છે , જે એકમાત્ર અને સાચેસચા સ્વર્ગનો અનુભવ અહીંયા જ કરે છે , એમના પ્રિયજનોના સહવાસમાં . . .

હું ખરેખર સદભાગી છું .

{ અને હું પણ 🙂 }